Women speak their truth in anthology ‘DANAS’

For Faye Cura and Janine Dimaranan, editors of DANAS: Mga pag-aakda ng babae ngayon, every woman's experience  is valid, and for this reason any experience that women write about qualifies as valid literature.

DANAS sums up women’s experiences through poetry, fiction, essay, and comics, with women from Baguio, Metro Manila, Cavite, Laguna, Cebu, Iloilo, Davao, Marawi, and as far as the US writing about themes such as friendship, motherhood, and activism. There is also diversity in the languages used. Aside from works written in Filipino and English, some were in Ilokano, Cebuano, and Hiligaynon.

The anothology "DANAS: Mga pag-aakda ng babae ngayon" was launched on March 18 in Quezon City. Photo: Faye Cura

Birthing the project began when 12 artists, all women, established independent publisher Gantala Press in 2015. (Gantala is the Tagalog word for spinning wheel.) “Naisip namin na mas mainam maglabas ng antolohiya kaysa akda ng indibidwal lamang para mas maraming akda ng babae ang mailathala. [Hanggang sa] yumaman ang diskurso,” said Cura.

DANAS was launched on March 18, on the birth anniversary of the late Filipino poet and activist Ma. Lorena M. Barros  and during the celebration of international women’s month, at Uno Morato Bookstore in Quezon City. Another launch was organized on April 30 at Mt. Cloud Bookshop in Baguio City, where some of the contributors are based.

Against ghettoism

A comprehensive summing up of the women’s movement and writing in the country was discussed in the book’s introduction.

The development of a feminist-oriented language and literature has grown deeper at the turn of the 21st century, wrote the editors. Aside from delving into religious and pastoral themes, sexual liberation, and the struggles of being a mother, wife, and daughter, there have also been efforts to break away from gender stereotyping and from being victims of oppression and the patriarchal system. There is also an increased awareness of the role of women in nation-building and the revolution.

“Dahil sa tulak ng globalisasyon, nagkaroon ng mga pagkakataon ang kababaihang mag-organisa at maglathala ng mga internasyunalistang akdang sumasalamin sa isyu ng mga babae sa buong mundo,” the editors explained.

But there are hardly any literary anthologies by women today. “Wala o mabibilang sa isang kamay ang akda ng babae na kasama sa mga antolohiyang pampanitikan na tinipon ng mga manunulat na lalaki mula pa noong 1949,” they said.

The editors say that this lack of responsiveness to women writing in the history of Philippine literature is a form of ghettoism and othering that has long been ingrained in our culture—and publishing women’s works is their response to this exclusion.

“Ang pagbubuo ng Gantala Press na maláy na feminista ang unang tagumpay,” Cura explained. “Kailangan ng nagkakaisa at malakas na tinig mula sa mga babaeng manlilikha laban sa paniniil at tahasang karahasan, sa antas man ng estado o sa antas na personal o araw-araw.”

Looking back on the two years they spent compiling the works for the anthology and publishing it despite a lack of funds, the editors deem DANAS a significant success.

“Makikita sa dami ng Filipina na nagsumite ng akda mula sa iba't ibang panig ng bansa at Amerika pa nga na may pangangailangan para sa ganitong mga proyekto,” Cura explained.

Criteria

The submissions had to adhere to certain criteria. Dimaranan, who is also co-founder of the art collective Pedantic Pedestrians, clarified that the stories must not carry anti-women sentiments.

“Hindi tinanggap ang mga tulang naghahayag ng ganap na pagpapasailalim sa lalaki, o kuwentong gayong makatotohanan ay tila walang pagkasalba (redemption) para sa tauhang babae, o kaya ay inaakalang sumasang-ayon sa mga nilalabanan ng feminismo, katulad ng sexual objectification,” the editors said in their introduction.

Nor did the editors accept stories “[na] pinagbibidahan ng lalaki o nakatuon sa pakikipagsapalaran ng lalaki.”

The editors also determined that they would only accept stories from women, whether cis or trans, although this edition has no trans women contributing to it.

Shared experiences

The works in the anthology detailed experiences that are common to women.

Cebuana poet Cindy Velasquez’s contribution, for instance, is a poem about menstruation—and about how her getting her period at the relatively young age of nine scared her and led her to hide it for almost a year. It was only later, when she was older, that she learned it was all right to be scared, that "it will not make you a lesser person if you feel it especially in experiencing new things. And it does not also mean that you betray yourself if you are afraid."

Jesusa Paquibot, former University of the Philippines (UP) Baguio Outcrop editor-in-chief, wrote about condoms.

“Siguro dahil ako ay pinalaking Katoliko pero nagbago ng disposisyon dahil sa pangangailangan, mga nabasa, narinig, at naunawaan, kaya ako nangimi sa unang beses ko ng pagbili ng condom. Noong sinulat ko yung akda, mainit ‘yung usapin hinggil sa reproductive health bill at nagsisimula rin akong magbasa ng tungkol sa sexual responsibilities sa Internet,” she said.

Paquibot also believes that all women have a right to have their voices heard. “Mahalagang mabasa ang kwento ng mga high-heeled, made-up saleslady, mga nasa crouched ladies sa opisina, mga tibay-sikmurang nars at doktor sa PGH at kanayunan, mga naluluging entrepreneurs, mga nakaitim at naitimang basurera, mga magboboteng dumadami ang varicose veins, mga tagawalis ng Luneta Park o tagabantay ng mga sasakyan doon, yung babaeng sexy at naka-glittering black flowing gown na emcee sa isang corporate party sa Sofitel, mga babae sila.

“Nagpapahinga pa ba ang mga babaeng ito ngayon? Umiibig pa ba sila at nabibigo at paano sila nakakamove-on para makapag-dala ng liwanag sa tahanan kasi sila daw ang ilaw ng tahanan? O di kaya mito lang rin ang ilaw ng tahanan at sa likod ng mito na iyan ay may isang babaeng tao na napapagod, dinudugo buwan-buwan at iniisip kung paano pag nabuntis siya?”

Playwright Mixkaela Villalon admitted that it is hard for her to write about female characters, believing that female characters are judged in a way male characters aren't.

“Halimbawa, kung ang tauhan kong babae ay naglakad sa kalsada ng gabi, pwede siyang i-interrogate ng mambabasa. Bakit wala kang kasama? Di ka ba natatakot, baka mapaano ka? Normal ba sa mga babae na maglakad sa kalsada ng gabi na walang pinagsasabihang iba? Et cetera. Pero kung lalaki ang tauhan ko na naglakad sa kalsada ng gabi, wala. Naglakad lang siya sa kalsada ng gabi. Wala nang tanong-tanong,” she explained.

The fictionist, who also writes for television, said, “Dahil hirap akong magsulat tungkol sa mga babaeng tauhan, sinadya ko sa akdang ‘Ang Biyuda sa Pilapil’ na dalawang babaeng tauhan ang sentro ng kuwento. Ito rin ang isa sa pinakatahimik kong akda. Kakaunti lang ang dialogue, at naglalaro ang kuwento sa mga bagay na unsaid.”

Rina Garcia Chua’s “Sigay” is not a typical love story.

“Hindi ito karaniwang love story sa pagitan ng isang babae at isang lalaki. Isa itong love story sa pagitan ng isang babae at ang kaniyang identity, ang kaniyang bansa … at ang puwersa na tinatamasa ng kaniyang pagpili sa huli. Siya ay nasa gitna ng ipu-ipo ng globalisasyon dito,” she said.

The editor of the forthcoming Sustaining the Archipelago: An Anthology of Philippine Ecopoetry said about one of her characters, “[N]aalala ko na importante sa akin na si Marian ay pumili, at hindi lamang siya basta-basta pumili—pinili niya ang kaniyang bansa at hindi ang pagmamahal ng isang dayuhan na tutupad sa mga pangarap niya.”

Early Sol A. Gadong, who contributed two poems in Hiligaynon (“City Girl Meets Taga-uma” and “Inday sa Baybayon”) with Filipino translations, said she want to share her experience as a queer woman from Western Visayas.

The author of children’s book "Si Bulan, Si Adlaw, kag si Estrelya" and short story collection "Nasà sa Dulo ng Dila" feels that Philippine literature is too quiet when it comes to queer women's experiences, especially those outside the capital.

“Halimbawa, ano ang danas ng lesbyanang Muslim? O ng lesbyanang rebelde sa Gitnang Panay? Kung mayroon mang nakasulat tungkol sa mga ganitong danas, malimit ay nasa wikang Ingles o Filipino. Iba rin kasi ang danas ng mambabasa kapag ang piyesa ay nakasulat sa wikang mas makakapaghayag ng damdamin ng manunulat,” she said.

Almayrah Tiburon, who penned the short story collection "Terminal," hails from war-torn Marawi City.

The Mindanao State University professor said she was inspired to share “kung papaano tinitingnan ng isang babaeng Meranaw ang kanyang pagka-Meranaw lalo na sa usaping pag-aasawa ng lalaki sa kanilang kultura ng higit pa sa isa.”

Tiburon's writings, too, are testaments of her maratabat (“family honor” of the Meranaw people).

“Nais kong ipakilala ang Marawi sa kabila ng nagaganap sa kasalukuyan sa pagitan ng pamahalaan at ISIS upang matalos ng kapwa Pilipino ang yaman ng isip, kadakilaan at marangal na tradisyon ng lahing Meranaw. Nalulungkot ako sa sinapit ng aking bayan, bayang wasak, ngunit naniniwala ako [sa pagtutulungan namin]. Hindi man namin maranasan ang [tagumpay sa panahon namin], [masasaksihan ito ng] aming magiging anak o sa mga susunod pang henerasyon ng Meranaw sa Marawi,” she said.

Northern Dispatch Weekly columnist Brenda Subido-Dácpano wrote about her imprisonment during the Marcos regime.

The current secretary general of Samahan ng mga Ex-detainees Laban sa Detensyon at Aresto (SELDA)-Northern Luzon wants the next generation to understand what really happened during martial law.

“Madali lamang ipagkibit-balikat ng mga millenials o mga di nakaranas ng karahasan ng martial law at sabihing maigi ang martial law para madisiplina ang mga tao. Inilalarawan ng aking akda na ang karahasan ng martial law ay totoong naganap, na ang mga biktima ay may mukha, may buhay, nakaranas ng torture, nagahasa at nilabag karapatang pantao nila ng mga nasa kapangyarihan,” she said.

Dácpano underscored the need for literature to portray the experiences of “mga babaeng palaban—may prinsipyo at lumalaban sa kahit na anong hamon ng buhay. ‘Yong kahit hirap na ay patuloy pa ring nagpupursige, hindi makasarili at iniisip din ang kapakanan ng iba.”

Strength in unity

DANAS is a manifesto of women’s struggle both against all forms of discrimination—including all-male literary efforts.

“Very basic ang aming layon: ang makapaglahad, ang makapagsalita. Una, sa aming sarili bilang babaeng nabubuhay sa ganitong panahon, at pangalawa, sa kapwa babae na kabahagi namin ng karanasan. Mahihirapan ang patriyarkiya at misogyny na supilin ang kababaihan kung kami mismo sa aming hanay ay malakas," said the editors.

“Importante ang diskurso ng kalagayan ng kababaihan sa pagtutol sa patuloy na gustong tumimpi sa mga boses namin. Upang tuluy-tuloy ang ingay ng aming tinig laban sa mga kalalakihang gustong mag-apropyado sa aming mga kuwento,” Chua added.

It is also significant that the anthology came out under the Duterte regime. “Sa panahong ito, ang panitikan ay nagbibigay sa amin at sa aming mga karanasan ng visibility at kung gayon, ng kapangyarihang bumago ng mga mapaniil at mapagmaliit na pananaw ukol sa babae (bilang sexual object lamang o parausan, at iba pa),” the editors said.

For Gadong, “higit na kailangan ito sa panahon kung kailan ang mga sarili nating sosyo-politikal lider ang tagapag-perpetuate ng mga pag-iisip na oppressive sa mga kababaihan.”

Paquibot pointed out that progress and regress happen at the same time, at all times. DANAS is a form of progress at a time that society’s judgment regresses in terms of respect for each other, regardless of gender.

“Hindi magalang si Duterte sa mga babae, lalo na kung pagbabasehan ang mga top stories tungkol sa bagay na ito. Maraming kagaya niya. Marami ring ginagaya siya, kasi nakita nila na pwede pala ‘yun. ‘Pag presidente ka, pwede ‘yun. Lalo na kapag presidente ka,” she said.

Micro-narratives are important, whether in the time of Duterte or not, according to Villalon, “kasi ang micro-narratives ang puwedeng bumangga sa macro-narratives tulad ng kasaysayan. Halimbawa, meron kang textbook na nagsasabing maganda ang buhay noong Martial Law ni Marcos, pero may micro-narrative ka ng kaklaseng na-desaparecido, o babaeng tinorture. Malaking bagay na iyon.”

“So kung sa panahon ni Duterte, may presidential chauvinist tayo, pero may mga micro-narratives ka ng mga babaeng nagsasama-sama, nakakahanap ng lakas sa isa't isa, malaking bagay na iyon,” the playwright explained.

Indeed, reading DANAS reminds one of Maya Angelou’s words: “A wise woman refuses to be anyone’s victim.”

Gantala Press intends to publish anthologies on a regular basis, but they are also open to individual authorship. Financial support is encouraged because the press runs purely on voluntary work. — BM, GMA News

To order DANAS: Mga pag-aakda ng babae ngayon, email gantalapress@gmail.com.